BUSCADOR DE RESEÑAS


Hatun Pukllay Soltera Suway - Cusco

En este blog de Reseñas de danzas Peruanas, nos esforzamos para promover y difundir el folclore de nuestro país maravilloso. A continuación te presentamos la información que tenemos.

Hatun Pukllay Soltera Suway - Cusco
(Reseñas Históricas de Danzas del Perú)
Fuente: Texto extraido de la reseña historica del Prof. Miguel Angel Zamalloa Quispe

DEPARTAMENTO: CUSCO
PROVINCIA: ESPINAR
DISTRITO: Yauri, Occoruro, Pallpata y Alto Pichigua.
GENERO: COSTUMBRISTA TRADICIONAL

BREVE RESEÑA HISTÓRICA DE LA DANZA 

DANZA HATUN PUKLLAY SOLTERA SUWAY

LUGAR DE PROCEDENCIA DE LA DANZA:
Danza procedente de la provincia de Espinar, perteneciente también a la denominada nación K’ana. Realizada o ejecutada en actividades festivas en los distritos de Yauri, Occoruro, Pallpata y Alto Pichigua.

RESEÑA HISTORICA:

Expresión cultural propia de la cultura k’ana, se ejecuta con el patrón particular de la forma del Ch’uko en los distritos de Pallpata, Alto Pichigua, Occoruro, Yauri capital de provincia; la ejecución de la misma en los distritos aledaños, así como en toda la provincia de espinar y en la provincia de Canas se ejecuta con las particularidades de formas de ch’uko que varía según la localidad.

EL HATUN PUKLLAY (juego) es una fiesta autóctona ancestral de origen PRE HISPANICO que se ejecuta con motivos de las festividades de comadres, compadres, en la Tink'a del ganado, siñalakuy y en carnavales en los meses de POKOY QUILLA (Marzo), según el calendario anual de los K'ANA.
La danza se hace viril con la aguerrida presencia del CHU'KU, acompañado del PINKUYLLO instrumento inseparable. Y la SOLTERA, mujer desafiante propia de la casta K'ANA. Ambos, Ch’uko y soltera, simbolizan uno de los momentos más importantes en la cosmovisión de los pastores de la puna, la danza nupcial o del celo de la alpaca, siendo el momento más álgido el TUPAY encuentro entre el ch’uko y la soltera, el modo como se ejecute el TUPAY, garantizara la buena reproducción de los camélidos. Culminándose con el rapto de la soltera o la conquista de la misma para dar paso a la formación de un nuevo hogar.

El Ch’uko porta múltiples ruedas de lana de castilla y la soltera indumentaria colorida entre ellas polleras de 10 varas multicolor. Se ejecutaba de manera autóctona solo con el sonido del Pinkuyllo y canto de contrapunto entre el ch’uko y la soltera de contenido propiciatorio de la reproducción, posteriormente se adiciona instrumentos de cuerda como guitarra y mandolina.


VESTUARIO DE LA DANZA 

VESTUARIO:

Varones:

Ch’uko de 5 ruedas aprox.
Montera de lana.
Pinkullo.
Casaca negra estilo Espinar.
Camisa blanca.
2 Phullus o mantillas bordadas estilo Espinar para hombros.
Pantalon Limbacho negro.
Faja o chumpi ancho.
Pañuelo rojo amarrado a la cabeza.
Pañuelo blanco amarrado al cuello.
Dos banderas blancas en la espalda.
Huarak’as adornadas en las manos.
Botas de cuero o Borceguís.
Espuelas o roncadoras.
Espejos de estrellas, cintas de lana y campanillas de cascabel en cobre.

Mujeres:

Montera típica de Espinar.
Pañuelo blanco para la cabeza.
Jubona o chaquetilla de bayeta de color negro.
2 Phullus o mantillas bordadas típicas de Espinar para hombros.
1 Phullu o mantilla para espalda.
1 phullu amarrado a pollera para coca.
2 banderas blancas para espalda.
Uhuna o interior de bayeta blanca con diseños bordados.
Huarak’as multicolores amarradas a las manos.
Phallika o interior de bayeta.
Pollera negra con bordados típicos de Espinar.
Ojota simple.
Espejos de estrellas, cintas de lana y campanillas en cobre.

Personajes:

El Paq’o o sacerdote andino, con atuendo compuesto por sobrero, chullo, almilla, poncho, inbacho, lliklla, chuspas y ojotas

Accesorios:

Talco o harina para pintar.
Vasija de barro para quemar incienso.
Serpentina multicolor adornada en el cuello.

Músicos:

Sombrero K’ana.
Poncho rojo típico de Espinar.
Chalina blanca.
Almilla de bayeta.
Pantalón Limbacho.
Botas de cuero o borceguís.

MARCO MUSICAL:

Compuesto por 4 integrantes:
1 guitarra
1 mandolina
3 pinkullos



LETRAS DE LA DANZA:

*LO CANTAN MUJERES
*LO CANTAN VARONES

ENTRADA

CHEYQA CHEYQA CHAYAMUYKU
CHEYQA CHEYQA CHAYAMUYKU
YAURIPAMPALLAS SOLTERAQA
LARAMANILLAY MANZANAQA.

SOLTERO KAMAS HAMUSHAYKU
MANZANA PURAS HAMUSHAYKU
VIKUÑA WALAY WALAMUYKU
TARUKA PIKWAY PIKWAMUYKU

1ER SALUDO
YAURI LLACTA NAPAYKUYKI
HATUN PUNALLAY NAPAYKUKYKI
SOLTEROLLAYKIS (ALLAYKIS) HAMUSHANI
MANZANALLAYKIS HAMUSHANI
YAWRI LLAQTA PHANCHIRISHAN
IMA MUNAYTAQ PHANCHIRISHAN

1ERA MELODIA NOKAS KANI
LARAMANI NOKAS KANI KINSACHATA
SOLTERA SUWAS HAMUSHANI
MAZANA SUWAS HAMUSHANI

ASIKUSPAMA QHAWASHAYKI
IMA ALLINTAQ KAKUSHAWAQ
CHIQCHIQ CHIQCHISQAN SOLTERITO
SOLTERO MANRAQ TUKUSQANKI

SUMAQ T´IKATAS MASQASHANI
YANA ÑAWITAS MASQASHANI
MAYPIPUNITAQ TARIRUYMAN
PIWANPUNITAQ TUPARUYMAN

IMAYKITATAQ CHINKACHINKI
ÑAWIYKITARAQ PICHAKAMUY
ROQT´O UMAMAN HAMUSQANKI
QAYTO KUNKAMAN HAMUSQANKI

PINKUYLLITUY PINKUYLLITUY
PINKUYLLITUY SERENADO
KAY SOLTERATA SUWAYSIWAY
KAY MANZANATA APAYSIWAY

HINALLAPUNIS NOQA KANI
HINALLAPUNIS NOQA KANI
ÑAWI RURUYPI ENCANTUYUQ
SONQO RURUYPI ENCANTUYUQ

QANTAPUNI WAYLLUKUYKI
MANALLAPUNI MUNAQTIYKI
SONQOPUNKIYPIN WAÑURUSAQ
LADUYKIPIRAQ WAÑURUSAQ

IMALLAPAQTAQ MUNAYKIMAN
WAQCHA QELETA MUNAYKIMAN
QEPAN PURIQTA MUNAYKIMAN
MEJORESCHAYMA SOLTERAYQA

2DA MELODIA

PINKUYLLUY AMA WAQAYCHU
GUITARRAY AMA WAQAYCHU
SUMAQTA WAQASPAYKIQA
SONQOYTA SUWASHAWANKI

SOLTERO SUWAKUSAYKI
MANZANA APAKUSAYKI
SUMAQTA TUKASQAYKIWAN
SONQOYTA SUWASHAWANKI

TUPAY

TUPAYKAMUY TUPAYKAMUY
TINKUYKAMUY TINKUYKAMUY
SOLTERA PURA TUPAYKUSUN
MANZANA PURA TINKUYKUSUN

PAÑAMANTACHU MUNASHANKI
LLOQEMANTACHU MUNASHANKI
MUNAQTIYKIQA QOYUSAYKI
QOQAWAYKITA QOYUSAYKI

TUPAYKAMUY TUPAYKAMUY
INKUYKAMUY TINKUYKAMUY
CASTILLA PURA TUPAYKUSUN
LABRADA PURA TINKUYKUSUN

TUPAYKAMUY TUPAYKAMUY
TINKUYKAMUY TINKUYKAMUY
KASTILANCHISTA CHHAQCHIMUSUN
LABRADANCHISTA CHHAQCHIMUSUN

CONTRAPUNTO

TUPAYUSUNCHU – TUPAMUYARI
SILLARUSAYKI – ATILLAWAQCHU
CHURARUSAYKI – MAMAYKITARI
HAYÑACHU KANI – KALLPA KASHANCHU
QHEYNAYMI KALLPA – VALOR KASHANCHU
RAKHUMA VALOR – ASICHIWANKI
QANCHU KACHANKI – MAMASITAYKI
SAQRAQ HAP´INAN – CH´UÑU SARUYTA
TÁWI TÁWICHA – SARURUSAYKI
WIPHAY MANZANA – WIPHAY SOLTERO.

SILLAYKI PACHA – NI ATINKICHU
PUBLICO RUNAQ – LLANQATAÑAMA
ANTOHANANTA – ÑAÑUMA KASQA
QOQAWAYKITA – NI GUSTUYPAQCHU
CHURAYUSAYKI – NOQACHA VIDAY
PAÑAMANTACHU – SILLARUYKIMAN
LLOQENMANTACHU – WAYQEYKITAWAN
CHURAMUSHANI – TAWQA TAWQATA
WIPHAY MANZANA – WIPHAY SOLTERO.

UKHUCHANMANTAN – DALIPAKAMUY
DALEMUSHANI – RIKUMA KASQA
KUNAN CHICHUTA – Q´EWE PINKUYLLU
SAQEYUSAYKI – NI ATINKICHU
WATAPIÑACHA – MACHUY MANEJO
ENTREGAWANKI – HAQAY WAYQEYKI
LLAMA UÑATA – ANTOHAMUSHAN
TAYTAY NISHAQTA – PAYCHATAWANCHU
MAMAY NISHAQTA – SILLAYUSAQPAS
WIPHAY MANZANA – WIPHAY SOLTERO.

DESPEDIDA

ADIOS NIWAY DESPEDIWAY
YAURI LLACTA ADIOS NIWAY
WATAMANÑACHA KUTIMUSAQ.
TAKISQALLAYTA YUYARISPA.

1RA MELODIA DESPEDIDA

KHUNANQA RIPUKAPUSUNCHIS
KHUNANQA APAKAPUSAYKI
VICUÑA CHITAYTA YACHACHIMUSAYKI
TARUKA CH´AWAYTA YACHACHIMUSAYKI.

2DA MELODIA DESPEDIDA

TOQROYO PATA CAMPANITA
DESPEDIDATA TUKAYKAMUY
KUTIMUSAQCHUS MANAÑACHUS
HATUN PUKLLAYCHUS APAWANQA.

TOQROYO PATA CAMPANITA
DESPEDIDATA TUKAYKAMUY
KUTIMUSAQCHUS MANAÑACHUS
HATUN PUKLLAYCHUS APAWANQA.

YAURI LLAQTA GOBERNADOR
P´ASÑAKUNATA WISQACHIMUY
KUNAN TUTASIS LLOQSIMUSAQ
CHICHU IMA RIHURINMAN.

AUDIO Y VIDEO DE LA DANZA


El video es solo ilustrativo, recomendamos investigar y sacar sus propias conclusiones o contactarse con un profesional de su zona y conocedor de la danza.

* Espero te haya servido el material publicado, siempre con la intención de promover el folclore peruano y las costumbres de este país tan maravilloso.

¿Necesitas Apoyo?,  Te recomendamos usar el BUSCADOR DE DANZAS, caso que NO encuentras lo que buscas, puedes solicitar información sobre el material publicado en los siguientes datos de contácto haciendo Clic Aquí.

Tambien te Puede Interesar:

1 comentario :

Deja tu comentario para que otros puedan conocer tu punto de vista:

RESEÑAS RELACIONADAS